Wat is waar?
Dat is een belangrijke vraag voor iedereen. Dat wat je voor waar aanneemt bepaalt je beeld van de wereld. Niet alle uitspraken zijn waar of niet waar. Bijvoorbeeld,
- “Morgen regent het” is nu niet waar of onwaar, omdat het onbekend is of het morgen zal regenen
- “Deze zin is niet waar” is zowel waar als onwaar, omdat op het al dan niet waar zijn de andere kant volgt
Dergelijke uitspraken daar gelaten geldt voor uitspraken die in principe waar of onwaar zijn een subjectieve maat voor onze eigen overtuiging ervan. Hieronder volgt een lijst van ware uitspraken (feiten) in afnemende mate van overtuiging voor mij (geloof). Uw lijst kan er anders uitzien.
- 2 + 2 = 4
- Waar per definitie
- Er is zwaartekracht
- Waar door altijd en direct zelf te ervaren
- De zon schijnt
- Waar door af en toe direct zelf te ervaren
- Het menselijk lichaam is opgebouwd uit cellen
- Waar door directe ervaringen van anderen
- De evolutietheorie verklaart de biodiversiteit op Aarde
- Waar door indirecte ervaringen van anderen
- Materie is opgebouwd uit elementaire deeltjes
- Waar door theorieën uit indirecte ervaringen van anderen
Er zijn ook uitspraken waarvan het nog niet is vastgesteld of deze waar of onwaar zijn. In zulke gevallen is meer wetenschappelijk onderzoek nodig. Om er enkele te noemen
- Voor de oerknal was er niets
- Er is buitenaards leven
- Bewustzijn, vrije wil en ego zijn emergente eigenschappen van de hersenen
- Er zijn meerdere heelallen
- In een zwart gat zit een singulariteit
- Tijd, ruimte en materie zijn slechts illusies; er is niets
Voor sommige van deze uitspraken is het twijfelachtig of zelfs onmogelijk om te bepalen of het waar dan wel onwaar is.
Waarheid in de Maatschappij
Het verschil tussen waarheid van en geloof in een uitspraak wordt nogal eens met elkaar verward. Hierdoor kan het voorkomen dat er, los van de waarheid van een uitspraak, maatschappelijke discussie plaatsvind over het geloof van mensen in de waarheid van een uitspraak, zonder het verschil duidelijk te maken.
Om de discussie te voeren kan wederom gebruik gemaakt worden van feiten of overtuigingen. Overtuigingen alleen kunnen echter nooit de reden zijn dat een uitspraak waar is. Omgekeerd kan de waarheid van een uitspraak wel leiden tot overtuiging ervan.
Onbewust onbekwaam
Wanneer een discussie gevoerd wordt op basis van overtuigingen ligt het risico van polarisatie op de loer. Hierdoor wordt het voor mensen zonder kennis van de feiten makkelijker om zich in de discussie te mengen en worden feiten steeds minder een onderdeel van de discussie. Dit is een vicieuze cirkel die het karakter van een positieve feedback lus heeft.
Vanaf een zeker moment is daarom vrijwel iedereen die deelneemt aan de discussie een zelfverklaarde expert op het gebied en kunnen discussies geheel feitenvrij, maar volledig op onderbuikgevoel gevoerd worden. De feiten die vanaf dat moment door de daadwerkelijke experts ter tafel worden gebracht blijven ongehoord, omdat zij minder overtuigend over komen door de menselijke voorkeur voor bevestiging van haar eigen gelijk.
We zien dit patroon in maatschappelijke discussies op vele fronten. Om enkele voorbeelden van dit soort actuele uitspraken te noemen
- Opwarming van de Aarde heeft een menselijke oorzaak
- Vaccinaties veroorzaken autisme bij kinderen
- Het 5G-netwerk veroorzaakt de ziekte COVID-19
- Het nieuwe corona virus komt uit een Chinees laboratorium
- Kinderen met het nieuwe corona virus zijn minder besmettelijk dan volwassenen
- Mondkapjes helpen om de verspreiding van het nieuwe corona virus te voorkomen
- De intelligente lockdown kan worden versoepeld als de besmettingsfactor van het nieuwe corona virus een maand lang onder de 1 ligt
Vrij en verlicht denken
Het staat iedereen vrij om te geloven wat diegene wil. Het is een essentieel onderdeel van een vrije maatschappij om elkaar te accepteren en respecteren, ongeacht diens overtuigingen. Wil het mogelijk blijven om in publiek debat vrij en verlicht te denken, redeneren en van gedachten te kunnen wisselen dan is het nodig dat meningsverschillen niet escaleren tot persoonlijke conflicten. Meningsverschillen zijn geen persoonlijke conflicten, maar kunnen hiertoe wel verworden of zo gaan voelen.
Er is een tendens in de maatschappij dat mensen zich niet gekwetst mogen voelen. Dit cultiveert echter een publiek debat getekend door censuur en politieke correctheid, omdat wanneer meningsverschillen escaleren tot persoonlijke conflicten, deelnemers aan het debat zich gekwetst gaan voelen. Het idee is dat door respectvol met elkaar om te gaan we escalatie kunnen voorkomen. Het probleem is echter dat respect een subjectief begrip is en vrijwel aan iedere uitspraak aanstoot kan worden genomen. Deze aanstoot kan vervolgens worden uitgelegd als een gebrek aan respect.
Door in te zien dat aanstoot enkel kan worden genomen, maar nooit gegeven lost dit probleem zich vanzelf op. Dit inzicht is voor veel mensen momenteel helaas niet mogelijk, omdat er in hun opvoeding, cultuur en / of sociale milieu geen ruimte is voor het vrije verlichte denken. Als we onze vrijheid willen behouden is het daarom essentieel om hier aandacht voor te blijven vragen en waakzaam voor te zijn. Voorkomen is immers beter dan genezen.